«ولیک» و«کندوس» نوبرانه‌های پائیزی در جنگل‌های هیرکانی
صدای قدم‌های پاییز که شنیده می‌شود، فصل خزان جنگل‌ها و فصل به بار نشستن میوه‌های پاییزی و جنگلی از جمله زالزالک وحشی یا همان ولیک و کندوس یا ازگیل وحشی است که هر کدام از این میوه‌ها کاربردی دارویی و گیاهی دارد.
یکی از گیاهان جنگلی که به وفور در شمال ایران یافت می‌شود ولیک است، ولیک به رنگ‌های سرخ و سیاه در جنگل یافته می‌شود، ولیک گیاهی است که حداکثر ارتفاع آن به حدود ۳ متر می‌رسد و قطر ساقه آن به ندرت از ۱۵ سانتی‌متر تجاوز می‌کند و در فصل بهار گل‌های سفیدریزی بر سرشاخه‌های خود دارد و منبع تغذیه‌ای خوبی برای حشرات بخصوص زنبورعسل است.
ولیک دارای تیغ‌های بلند بوده و گاهی بلندای این تیغ‌ها به بیش از پنج سانت می‌رسد که بسیار تیز نیز هستند. یکی از مزایای ویژه ولیک ساقه سفت و محکم آن است که در مناطق شمال ایران این ساقه‌های صاف و محکم برای ساخت دسته وسایل کشاورزی از جمله بیل، کلنگ، تیشه، تبر، سه شاخ و چهارشاخ و در فصل پاییز پس از خزان این درخت قطع و به کار برده می‌شود.
ولیک دارای شاخه‌های جوانی است که همه سال از اطراف ساقه آن می‌رویند. این شاخه‌های جوان به جهت آنکه بسیار سریع رشد می‌کنند صاف و بدون خمیدگی هستند، بنابراین اغلب کسانی که در جنگل سیخ کباب نداشته باشند از این شاخه‌های نازک ولیک به‌عنوان سیخ کباب استفاده می‌کنند.
میوه ولیک در فصل پاییز رسیده و قابل برداشت است. میوه‌های ولیک ابتدا سبز و در ادامه قرمز تیره و سیاه می‌شوند. برداشت ولیک‌ها زمانی است که میوه‌ی آن نرم و به رنگ کاملاً سیاه شده باشد.
به طور کلی خواص میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) را ضد کمی ویتأمین C، ملین، مقوی معده، مفتح و بازکننده گرفتگی‌ها و محرک می‌دانند. زغال میوه ولیک ( زالزالک وحشی ) (میوه را می‌سوزانند که زغال شود) یک زغال گیاهی بسیار مفید است و برای معالجه سوء هاضمه و به‌خصوص برای بند آوردن اسهال خیلی نافع است.
طبع سرد و خشک ولیک
حکمای طب سنتی ایران، ولیک ( زالزالک وحشی ) را از نظر طبیعت سرد و خشک می‌دانند و از پوست درخت به عنوان تب بر استفاده می‌کنند. به طور کلی، دم کرده گل‌های ولیک ( زالزالک وحشی ) و یا گرد گل خشک‌شده آن به مقدار پنج تا هشت گرم در روز برای ضعف قلب، آنژین، ورم آئورت، اختلالات عصبی از جمله نگرانی، بی‌خوابی، سرگیجه، احساس صدا در گوش و نظایر آن مفید است.
ولیک، جایگاهی ویژه در کودکی فرزندان سرزمین شمالی دارد، میوه‌ای غالب به رنگ تیره اما کوچک و اندکی ترش مزه که در پیاده‌روی‌ها و یا بازی در جنگل به راحتی می‌توان آن را مشاهده کرد.
ولیک یا همان زالزالک وحشی در مناطق جنگلی ایران به ویژه در گلستان به وفور یافت می‌شود و بسته به رنگ میوه ولیک سیاه و ولیک سرخ در این مناطق دیده می‌شود، ولیک یا زالزالک وحشی در کتاب‌های طب سنتی «خفچه» و «زعرورالادویه» و در بعضی کتاب‌ها هم «تفاح بری» نامیده شده است.
ولیک درختچه‌ای و از خانواده خانواده گل سرخ است. میوه ولیک را سرشار از ویتأمین C، ملین، مقوی معده و بازکننده گرفتگی‌ها و محرک می‌دانند.
زغال میوه ولیک میوه را می‌سوزانند که زغال شود- زغال گیاهی بسیار مفید است و برای معالجه سوء‌هاضمه و به ویِژه برای بند آوردن اسهال بسیار نافع است، حکمای طب سنتی ایران، ولیک را از نظر طبیعت سرد وخشک می‌دانند و از پوست درخت به عنوان تب‌بر استفاده می‌کنند.
به طور کلی، دم کرده گل‌های ولیک و یا گرد گل خشک شده آن به مقدار پنج تا هشت گرم در روز برای ضعف قلب، آنژین، ورم آئورت، اختلالات عصبی از جمله نگرانی، بی‌خوابی، سرگیجه، احساس صدا در گوش و نظایر آن مفید است.
میوه تازه ولیک دارای سیتریک اسید، تارتاریک اسید و کراتگوس اسید، پکتین، روغن چرب، قندهای گلوکوز و فروکتوز است. در هسته آن ماده آمیگرالین و امولین وجود دارد. ولیک حاوی اکسالیک اسید است و ساقه‌های جوان آن حاوی گلوکوید و عامل تلخ‌کننده آن کراتگین است.
ریشه خشک شده این میوه برای رفع نارحتی گوارشی و اسهال و مقوی معده است. همچنین دانشمندان ثابت کردند که از پوست درخت ولیک بعنوان تب بر استفاده می‌شود.
درست کردن مربا و ترشی از میوه ولیک
زلیخا فغانی یکی از زنان گلستانی به خبرنگار ایسنا گفت: خانواده‌ها معمولاً به صورت دسته جمعی و تفریحانه برای چیدن ولیک به جنگل می‌روند، میوه ولیک را به صورت تازه خوری استفاده می‌کنند.
وی ادامه داد: علاوه بر مصرف تازه خوری از ولیک برای پختن مربا و ترشی نیز استفاده می‌کنند و مصرف آن به ویژه برای افراد مبتلا به دیابت توصیه می‌شود.
فغالی توضیح داد: برای تهیه مربا میوه ولیک را می‌جوشانند و پس از خارج کردن از صافی با شکر می‌جوشانند و مربایی شبیه به مارمالات که رنگ سرخ زیبایی دارد تهیه می‌کنند، علاوه بر آن برگ میوه ولیک را خشک کرده و به صورت دمنوش استفاده می‌کنند.
کندس نیز همزمان با ولیک و در اوایل پائیز برداشت می‌شود، میوه کندس از حدود ۳ هزار سال پیش در جنوب دریای خزر و در مناطق گیلان و مازندران وگلستان می روئید.
کندس میوه‌ای سخت و اسیدی است و دو گونه وحشی و معمولی دارد. “کندس وحشی” که به قطر ۲ و نیم سانت و درختی پا کوتاه و پهن برگ است. برگ درخت آن پیش از خزان قرمز می‌شود و این میوه توسط زنبورها بارور می‌شود.
کندس را تا خوب نرسیده می‌چینند و در انبار نگهداری می‌کنند تا برسد. البته کندس را هم بصورت شور و هم بصورت ترشی مصرف می‌کنند. برگ و میوه و دانه کندس برای مبتلایان به ترشی معده بسیار مفید است و درد دهان و گلو را می‌توان با جوشانده برگ آن درمان کرد. برگ کندس بند آورنده خون هم هست و برای آبسه مناسب است، دانه آن هم حاوی اسید هیدرو سیاتیک است.
تهیه ترشی یا شیره کندوس توسط بانوان گلستانی
ترشی کندوس خوراکی است که این روزها بانوان گلستانی در روستاها در تدارک پخت آن هستند.
زهرا ملک یکی از بانوان سالخورده روستای قرن آباد گرگان به خبرنگار ایسنا گفت: برای تهیه این ترشی خوشمزه پس از جمع‌آوری کندوس‌های نیم پخته و پخته شده را در آب ریخته تا خوب شست‌وشو و تمیز شود و سپس آن را در دیگی ریخته تا خوب پخته شده و به شکل فرنی شود و بعد آن را درون آبکش کیسه‌ای ریخته و شیره آن را می‌گیرند و تفاله را دور می ریزند و در دیگی جداگانه روی آتش می‌گذارند تا خوب غلیظ شود.
وی با بیان اینکه ترشی یا شیره کندوس طعم شیرن و ملسی دارد، گفت: شیره کندوس را در زمان قدیم با آب رقیق می‌کردند و در آن نان تیلیت کرده و به عنوان یک وعده غذایی در گرمای تابستان به ویژه فصل برداشت محصولات کشاورزی استفاده می کردند تا از گرمازدگی درامان بمانند.
وی با این توضیح که امروزه استفاده از شیره رقیق کرده کندوس به جای غذا کمتر متداول است و اغلب از شیره کندوس برای تهیه شربت گوارا استفاده می‌کنند، گفت: شربت کندوس طبع بسیار خنکی دارد و کشاورزان و روستاییان از این شربت در روزهای گرم سال استفاده می‌کنند، افراد که مبتلا به دیابت هستند شربت بدون شکر و افراد سالم اغلب با اضافه کردن شکر این شربت گوارا را میل می‌کنند.
به گزارش ایسنا، میوه‌های جنگلی سهم حیوانات و حیات وحش نیز هستند، باید یادمان باشد حیوانات زیادی در سوز سرما به این هدیه‌های الهی چشم امید دوخته‌اند و در چیدن میوه‌ها زیاده روی نکرده و سهم آن‌ها را هم کنار بگذاریم.
انتهای پیام
