هوش مصنوعی شمشیر دولبه در حسابداری آینده است

امیر مرادی، دانشجوی دکتری رشته حسابداری دانشگاه شهید بهشتی تهران و استاد دانشگاه فردوسی مشهد با حضور در تحریریه ایسنا اظهار کرد: با توجه به اینکه آثار بالقوه و بالفعل هوش مصنوعی در همه رشته‌ها و حرفه‌ها بسیار قابل‌توجه است و فرصت‌ها و چالش‌های خاص خودش را به همراه دارد، لازم است بخصوص در قلمرو حسابرسی که مسئولیت تضمین منافع عمومی را در بر عهده دارد مورد توجه قرار گیرد.

ورود هوش مصنوعی به حسابدارای ضروری است

وی با اشاره به اینکه ورود هوش مصنوعی به حسابداری ضروری و لازم است، گفت: حسابداری فی‌نفسه، فناوری است و آن را می‌توانیم در قالب سیستم اطلاعاتی بررسی کنیم و سه کارکرد مهم آن شامل سنجش رویدادهای مالی، پردازش این رویدادهای مالی و گزارشگری است که در اجرای هر کدام از این موارد نیازمند فناوری‌های مختلفی هستیم. آنچه در ارزش آفرینی نظام حسابداری در سپهر اقتصاد مطرح می‌شود، توانایی تحلیل این داده‌های ورودی کسب‌وکار و متغیرهای مالی برای استخراج بینش‌هایی‌ است که بتواند به تصمیم‌گیری مدیران به‌عنوان ذینفان یا استفاده‌کنندگان درون‌سازمانی برای هدایت و تحقق اهداف بنگاه و استفاده‌کنندگان برون‌سازمانی مانند سهامداران، بانک‌ها و اعتباردهندگان که منافع و حقوقی در این بنگاه‌ها دارند، کمک کند و هوش مصنوعی در این مسیر توان تحلیل را تقویت خواهد کرد.

مرادی گفت: یکی از کاربردهای هوش مصنوعی تقویت پیش‌بینی‌های است که ما در حسابداری انجام می‌دهیم. موضوع خیلی مهم که هم مورد علاقه مدیر یک بنگاه هم مورد علاقه ذینفان برون‌سازمانی است، برآورد و پیش‌بینی از آینده وضعیت و عملکرد یک بنگاه است که روند عملکرد سودآوری این بنگاه چگونه خواهد بود با چه شیبی و با چه عدم اطمینانی ادامه پیدا خواهد کرد در این زمان هوش مصنوعی از طریق تقویت تحلیل‌ها می‌تواند کمک‌کننده باشد تا پیش‌بینی دقیق‌تری ارائه شود، پیش‌بینی که نه فقط دقیق، بلکه مبتنی بر تنوع بیشتری از اطلاعات است.

دانشجوی حسابداری افزود: در حال حاضر، پیش‌بینی‌ها عمدتا مبتنی بر اطلاعات کمّی است اما با وجود اینکه عمده اطلاعات اساسا ماهیت غیر کمّی و غیرمالی دارند، حسابداری سنتی آنها را بررسی نمی‌کند بنابراین الگوریتم‌هایی که بتوانند امکان آنالیز اطلاعات غیر ساختاری را فراهم کند انبوهی از داده‌ها را در اختیار این الگوریتم‌های پیش‌بینی قرار می‌دهد و به بهبود پیش‌بینی‌ها کمک می‌کند و در شرایط عدم اطمینان که همه تصمیمات بر اساس برآوردی از آینده اتخاذ می‌شود حتی یک درصد بهبود در پیش‌بینی می‌تواند تاثیرات قابل توجهی در نتایج به همراه داشته باشد.

هوش مصنوعی جایگزین حسابداران خواهد شد؟

مرادی در مورد جایگزینی نیروی انسانی حسابداری با هوش مصنوعی بیان کرد: مجمع جهانی اقتصاد هر سه سال یکبار پژوهشی انجام می‌دهد و نتایج آن را با عنوان «آینده مشاغل» منتشر می‌کند، در گزارش سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳ این مجمع که شامل تحلیلی از ۲ دسته از مشاغل است از مشاغلی که در آینده با افزایش تقاضا مواجه هستند و مشاغلی که با کاهش تقاضا مواجه خواهند بود سخن گفته شده و حسابداری یکی از ۱۰ شغل شناسایی شده است که تقاضای آن برای آینده روند نزولی خواهد داشت و قطعا یکی از عوامل آن به هوش مصنوعی برمی‌گردد که بخش عمده‌ای از مشاغل حسابداری را به خاطر ماهیت و فرایندهای حسابداری پر خواهد کرد.

وی تصریح کرد: عمده فعالیت‌های حسابداری ماهیت قاعده‌مند و تکرارشونده دارند و این دقیقا جایی است که هوش مصنوعی به‌عنوان مکمل خودکارسازی رباتیک فرایندها حضور پیدا می‌کند و دقیقا عملکرد کاربر انسانی را با دقت و با قابلیت یادگیری از خطاها انجام می‌دهد. ما سه نقش را  برای هوش مصنوعی به‌عنوان دستیار کاربر انسانی، همکار و جایگزین کاربر انسانی در نظر می‌گیریم و به ازای تحلیل هر کدام از این سه نقش بخشی از مشاغل حسابداری حذف خواهد شد، البته موضوع چالشی است و موافقان و مخالفانی دارد و بر اساس مطالعات شخصی و تجربیات خودم، با ورود هوش مصنوعی به حسابداری بخش عمده‌ای از مشاغل حسابداری حذف خواهند شد اما از آن طرف مشاغل جدیدی با ورود این فناوری ایجاد خواهد شد.

استفاده از هوش مصنوعی در شرکت‌های حسابداری

استاد دانشگاه فردوسی گفت: یکی از مصادیق استفاده از هوش مصنوعی در شرکت‌ها در قلمرو عملیات حسابداری، حوزه کاربرد الگوریتم‌ها و راهکارهای پردازش تصویر برای نویسه‌خوانی هوشمند فاکتورها و مدارک مالی است. شرکت‌هایی که در حوزه توزیع و پخش فعالیت دارند یا فروشگاه‌های زنجیره‌ای که بخش بازرگانی آنها با حجم کاری زیادی همراه است و اسناد زیادی از جنس فاکتورها، رسیدها و حواله‌های انبارها دارند با هوش مصنوعی موفق‌تر عمل خواهند کرد. در همین رابطه یکی از شرکت‌های نرم‌افزاری ایرانی روشی توسعه داده است که به‌صورت هوشمند با بهره‌گیری از الگوریتم‌های پردازش تصویر در هوش مصنوعی می‌تواند این فاکتورها را به‌صورت هوشمند بخواند و بر اساس خوانش این فاکتور ثبت حسابداری مابه‌ازای آن را انجام دهد در نتیجه این جایگزینی ابزار هوشمند به جای کاربر انسانی صرفه‌جویی زمانی و صرفه‌جویی هزینه‌ای را به دنبال خواهد داشت.

وی خاطرنشان کرد: یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی در حسابداری و حسابرسی کشف تقلب و ارزیابی ریسک تقلب است که با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی حجم عظیمی از تراکنش‌ها و داده‌های کسب‌وکار که ویژگی‌های متنوعی از این اقلام داده دارند انجام می‌شود. تراکنش مربوط به یک معامله خرید و فروش را در نظر بگیرید هوش مصنوعی می‌تواند تاریخ، دو طرف معامله، موضوع معامله، مبلغ و نحوه تسویه و پرداخت آن را بررسی کند و هرگونه مورد غیرمنتظره و اشتباهی را شناسایی خواهد کرد. در غیاب چنین ابزارهایی بحث شناسایی تراکنش‌های ریسکی و تراکنش‌های غیر عادی تقریبا بسیار دشوار، بسیار پرهزینه و با دقت پایین قابل انجام است اما در حال حاضر، هوش مصنوعی در کمتر از یک ساعت می‌تواند حجم عظیمی از داده‌ها را آنالیز کند، الگوها و موارد و مصادیقی را شناسایی و در واقع به دام بیندازد و آشکارسازی کند در نتیجه صحت و دقت را افزایش می‌دهد. البته باید بدانیم که هوش مصنوعی دقیقا به مثابه یک شمشیر دو لبه است از یک طرف مزایای خاص و از طرفی چالش‌ها و تهدیدهایی به همراه دارد.

چگونه یک حسابدار برای آینده آماده شود؟

مرادی گفت: این سوال از دو دیدگاه آینده دور و آینده نزدیک قابل بررسی است در مورد آینده نزدیک، حسابداران باید سه سطح از شایستگی را در خصوص فناوری‌ها و ازجمله هوش مصنوعی کسب کنند که شامل سطح اول شناخت فناوری، سطح دوم کاربست فناوری و سطح سوم طراحی و توسعه فناوری است. انتظار می‌رود افرادی که در جریان و مرحله آموزش هستند مثل دانشجوها و حسابداران، آموزش‌هایی را به صورت هدفمند و روش‌مند برای گذار از سطح شناخت به سطح کاربرد و در موارد محدود به سطح طراحی و توسعه دنبال کنند. حسابدار آینده ضمن اینکه باید درک درستی از هوش مصنوعی، کاربردها و محدودیت‌ها و چالش‌های آن داشته باشد باید سواد هوش مصنوعی نیز داشته باشد اکنون مفهوم سواد محدود به خواندن و نوشتن نیست و سواد مفهومی است که در ساحت فناوری به خصوص فناوری تحلیل داده و فناوری هوش مصنوعی مصداق دارد.

وی اشاره کرد: آموزش‌های متنوعی به‌صورت رایگان به زبان فارسی و به زبان انگلیسی در بستر اینترنت وجود دارد و هیچ منع و محدودیتی برای یادگیری هوش مصنوعی چه برای دانشجویان چه برای شاغلین و فعالان حرفه حسابداری وجود ندارد و با در اختیار داشتن یک رایانه می‌توانند فناوری‌های جدید را فرا گیرند.

مرادی افزود: حسابدار باید نقش نقادی و تحلیلگری خود را تقویت کند و این مستلزم دانش و ابزارهایی مانند دانش تحلیل داده و آمار و ابزارهایی است که می‌تواند در زمینه فعالیت شغلی، چه ابزارهای آماده هوش مصنوعی که در حال حاضر تنوع بسیاری دارد و چه یادگیری الگوریتم‌های ماشین را برای طراحی و توسعه مورد استفاده قرار گیرند. دانشجویان و شاغلین باید بدانند در آینده حسابداری به این شکل نخواهد بود و انتظارات ذینفعان نیز از حسابداری به شکل سابق و فعلی ادامه ندارد و حسابدار آشنا به هوش مصنوعی جای حسابدار ناآشنا با این حوزه را خواهد گرفت.

انتهای پیام